В письмах-треугольниках красноармейца Юлиана Бобровского из деревни Литовцы отразилась судьба белорусов военного поколения

Лёс чырвонаармейца з Літоўцаў Юліяна Баброўскага.

Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны Юліян і Лізавета Баброўскія з Літоўцаў жылі, як і ўсе беларускія сяляне: расцілі хлеб, гадавалі скаціну. У 1941 годзе ў пары нарадзіўся сынок Мікалай – пацеха і радасць. А ў 1944-м Юліяна Адамавіча, як і многіх яго аднавяскоўцаў, забралі на вайну. Гэта была апошняя глава яго жыцця…

Цяпер унукі і праўнукі захоўваюць яго франтавыя лісты як рэліквію – пажаўцелыя ад часу і месцамі зацёртыя да дзірак трохвугольнічкі, адрасаваныя “дарагой жане Елісавеце” і сыночку Колю.

Пра стан армейскіх спраў салдат піша толькі тое-сёе, што можна. На пісьмах грыф: “Прагледжана ваеннай цэнзурай”.

Добрая палова кожнага ліста – пералік сваякоў, сяброў, суседзяў, знаёмых, якім Юліян перадаваў прывітанне. Такім чынам ён як быццам асабіста вітаўся з землякамі.

Рэфрэнам гучыць пытанне: “Як вы там?” Юліян быў клапатлівым мужам і бацькам, таму сэрца рвалася ад бездапаможнасці, што не можа захінуць сваіх блізкіх ад нягод.

А яшчэ паўтараецца просьба: пішыце часцей! Насамрэч пісалі часта, але на чужыне не так лёгка ўтаймаваць тугу па радзіме, таму пісьмо з дому было на вагу золата.

Перабіраем з Людмілай Юнцэвіч, унучкай Юліяна, ліст за лістом. Слёзы градам у абедзвюх. Нібыта чытаем немудрагелістую, на першы погляд, аповесць з загадзя вядомым трагічным канцом… Усе лісты – жонцы, сыну і цешчы – “мамашы” Ганне. Юліяну на той час было ўсяго трыццаць шэсць…

1944, 22 ліпеня “Знаходзімся разам з Пётрам (Пётр Кавалёнак – брат Лізаветы. – Рэд.) і хлопцам з Валодзькаў. Многа знаёмых. Штодзень свежых гоняць – з Літоўцаў таксама.
Я кладуся і ўстаю – пра вас думаю: здаровы ці не?”

1944, 27 ліпеня “Мы знаходзімся ў Куранцы. А куды пагоняць – невядома. Кажуць – на Маладзечна і Мінск. Атрымалі крупы ў пачках, варым. Разам са мной Пётра, Васіль Гапанёнак, Іван Каваль. Знаёмыя з Літоўцаў, Валодзькаў.

Дарагая жонка, прашу, каб Колю глядзелі, і мамашу прашу, каб ён не мёрз, вечарам позна не хадзіў.

Можа быць, хутка дамоў пусцяць, ужо Варшаву ўзялі нашы войскі. Хутка вайне канец”.

1944, 30 ліпеня “Паслаў вам два лісты праз Гапанёнкаву Марылю з Валодзькаў, якая была ў Куранцы. Мы адтуль выйшлі, прыйшлі ў Краснае, паедзем у Мінск, а потым невядома, куды нас адправяць.

Харчы атрымоўваем, харчуемся разам з Пётрам, Васілём і Іванам.

Даюць па 600 г хлеба, 35 г цукру, 35 г саланіны.

Усяго пакрыху – чаю, солі”.

1944, 10 жніўня “Салдацкая работа, у майстэрню хадзіў тры дні…”

“Паведамляю, што мы ўсім задаволены, усяго хапае. Напішы мне, Елісавета, хто пайшоў у армію. Ці дапамаглі мае браты прыбраць пожні. Як прыбралі жыта. Кожную ноч сню вас, як быццам разам з вамі дома”.

1944, 24 верасня “Мы на чужой старане…”

1944, 9 кастрычніка “Пасылаю вам па нізкім паклоне.

Рухаемся на захад. Дарагая жонка, ваша пісьмо атрымаў, якое пісаў брат Стэфан, за што сардэчна дзякую. Усё роўна як з вамі пагаварыў. Да пабачэння. Болей не пішыце пісем, пакуль сам не напішу”.

1944, 18 кастрычніка “Мы пераехалі ў Баранавічы. Рухаліся праз Барысаў і Мінск. Невядома, куды далей. Можа, праз сваю станцыю. Больш пакуль не пішыце. Прабачце, што напісаў дрэнна – на хаду”.

1944, 22 лістапада “Мы стаім на месцы і рыхтуемся на фронт.

Прашу братаву, каб яна дапамагала вам, як можа. Калі жывым буду, не забуду ніколі, што яна глядзела, як сваіх, і я глядзеў яе дзетак, як сваіх”.

1944, 3 снежня “Пісьмо ад мужа вашага, Юліяна Адамавіча. Спяшаюся даслаць сваё прывітанне. Я жывы-здаровы, таго ж і вам жадаю ад Госпада Бога.

Служу з братамі (Лізаветы – Пятром, Васілём, Аляксандрам, Паўлам. – Рэд.) і пляменнікам Браніславам Баброўскім (яму было 16 гадоў. – Рэд.).

Прывітанне ўсёй радні. Калі атрымаеш пісьмо, адпішы хутчэй, дарагая жана, пакуль мы стаім.

Прашу, не забывайце мяне, я вам пішу па два лісты ў тыдзень, а ад вас чакаю кожны дзень. І пытаюся ў канцылярыі, ці ёсць пісьмы ад вас.

Пішыце, як жывы-здаровы і як бульбу выбралі, хто адганяў. І хто вазіў. Мне думаецца, што калі [партызаны] забралі каня, то як вы працавалі? Як забралі з поля жаночай працай?”

1944, 9 снежня “Нам не дрэнна, толькі што пісем не атрымоўвалі і заўсёды сумна…”

“Шлю табе, дарагі сынок Коля, гасцінец, за тое, што тату не забываеш. Каб заставаўся здаровым, вырас вялікім і быў шчаслівым. Да пабачэння, мае ўсе вы родныя…”

1944, 16 снежня “Спяшаюся даслаць сваё найлепшае шанаванне з любоўю. Пісьмо атрымаў 14 снежня, якое вы пісалі 5 снежня. Вялікі дзякуй, што не забываеце мяне. І Коля, сынок дарагі мой. Ён мне валёнкі ўсё шле. (Родныя паслалі Юліяну валёнкі. А разам – верш ад імені Колі: “Мой кудрявый маленький/ Написал в письме:/ Посылаем валенки/ Теплые тебе./ Ты о нас заботою/ Не тревожь себя./ Мы, отец, работаем,/ Родину любя./ Чтоб страну Советскую/ Каждому крепить,/ Чтоб орду немецкую/ Поскорей разбить. – Рэд.). Дзякуй, мой сынок, але там, дзе мы жывём, яшчэ цёпла.

Дарагая жонка, паслаў вам больш за дзесяць пісем, а ад вас атрымаў толькі два.

Калі дасць Бог, мы вернемся.

Паведаміце, ці заплацілі вам за каня: і за таго, якога мабілізавалі ў 1940 годзе, і за гэтага, што забралі зараз. Ці дапамог сельсавет? Я буду клапаціцца – нам гаварылі, што сельсаветы павінны дапамагаць салдаткам.

Дасць Бог, вернемся дамоў калі-небудзь”.

1944, 25 снежня “Дарагая жана Елісавета, пішыце мне часцей пісьмы…”

1945, 1 студзеня “Па-першае, спяшаюся. Слава Богу, што дачакаліся новага года. Пакуль стаім на адным месцы. Але, напэўна, хутка паедзем бліжэй да фронту”.

1945, 4 студзеня “Віншую вас з Ражством Хрыстовым і Новым годам, каб даў Бог дачакацца наступных свят. Каб сустрэліся з вамі.

Мы збіраемся наперад”.

“Дарагая жонка, не турбуйся. Нас завезлі прыкладна за дзве тысячы вёрст ад дому. Ехалі дзесяць сутак ад Краснага. Нас апранулі ў ваенную форму”.

1945, 10 студзеня “Вы пішаце, што не атрымалі даведкі. Я паслаў яе і два злотыя сыну Колю.

Дарагая жонка, не крыўдуй за пісьмо – пісаў на калене. Прашу цябе, напішы ўсё падрабязна, як здароўе, хто дапамог закончыць малацьбу…”

І апошняе пісьмо: 1945, 11 студзеня “Добра, што дачакалі свята, калі дасць Бог, то дачакаем наступнага, як вайну закончым. Напішы, дарагая жана, хто табе дапамог малаціць і які ў вас ураджай…”

А праз два тыдні напісаў Пётр: “Паведамляю, што я пакуль застаўся жыць, але атрымаў раненне ў левую нагу – прайшлі дзве кулі, цярплю вялікі боль. Дарагая сястра Ліза, шлю невясёлую навіну, што з вашым мужам Юліянам здарылася няшчасце: фашысцкая куля трапіла яму ў галаву, і ён памёр. Я ляжаў ад яго за дзесяць метраў, але не мог падысці, бо быў ранены і вёўся моцны агонь. Я ляжаў тры гадзіны, гаварыў яму, каб адпоўз назад, але ён не адзываўся.

Памёр наш швагра 25 студзеня ў тры гадзіны ночы…

Мы сагналі немцаў з Польшчы і Усходняй Прусіі, беглі яны, як шалёныя”.

А следам – пахаванка:

“…Ваш муж чырвонаармеец Юліян Баброўскі ў баі за Савецкую Радзіму, верны воінскай прысязе, праявіўшы геройства і мужнасць, загінуў 25 студзеня 1945 года і пахаваны ва Усходняй Прусіі, г. Ціфенау”.

Пахаваны быў не толькі наш герой… Спапяліліся яго мары, зруйнаваны надзеі сям’і на шчаслівую будучыню. І ці варта зараз шукаць сродкі мастацкай выразнасці, каб расказаць, як ірвала бяда сэрцы родных, як выкручвала кожны нерв?..

Юліяна не было. Лізавеце яшчэ доўгія гады здавалася, што і яе таксама. А Мікалай… Усё дзяцінства чакаў тату, а стаўшы дарослым, мроіў пабываць на месцы яго апошняга прыстанку. І пабываў.

Пошукамі месца пахавання заняўся сын Мікалая Юльянавіча, падпалкоўнік чыгуначных войск Васілій Баброўскі. І нарэшце ў 2005 годзе сын, унук, а таксама пятнаццацігадовы праўнук Юліяна Адамавіча Саша накіраваліся ў Польшчу.

Радавы 314 стралковага палка 46 стралковай дывізіі Юліян Адамавіч Баброўскі спачывае ў брацкай магіле ў Квідзыне – з-пад Ціфенау загінулых воінаў перапахавалі 1 мая 1945 года. На помніку надпіс: “Военное кладбище советских солдат, погибших на ІІ Мировой войне”. На адной з пліт указана імя чырвонаармейца з Літоўцаў – праўда, з памылкамі. Яго нашчадкі ўсклалі да помніка кветкі. Стаялі як здранцвелыя. Не саромеліся слёз.

Дамоў з польскага могільніка прывезлі зямлю і падсыпалі яе на магілу бабулі Лізы. Цяпер толькі такая повязь двух калісьці любячых людзей…

P.S. Беларусь памятае сваіх герояў. І як жа прыкра, што на Захадзе новыя нацысты ўздымаюць галовы, перакручваюць падзеі ІІ Сусветнай вайны, паліваюць брудам вызваліцеляў і разбураюць помнікі! Ганьба. Але мы, нашчадкі доблесных воінаў, адданых патрыётаў сваёй Айчыны, будзем ахоўваць светлыя імёны продкаў як святыню.

А што да герояў нашай публікацыі, то праз паўтара месяца пасля смерці мужа Лізавета Баброўская страціла і брата – Павел Кавалёнак з Літоўцаў, радавы 895 стралковага палка 193 стралковай дывізіі, загінуў у Гданьскім ваяводстве (Польшча)… Вечная слава пераможцам!

Падрыхтавала Ніна КРУКОВІЧ.